lekturowy ból głowy - Stowarzyszenie Umarłych Poetów Nancy H. Kleinbaum

To nieoczywiste zjawisko, gdy film wyprzedza książkę. Tak właśnie jest w tym przypadku. Pierwszy był film z roku 1989, Stowarzyszenie Umarłych Poetów, w reżyserii Petera Weira. Na podstawie oryginalnego scenariusza Toma Schulmana Nancy H. Kleinbaum napisała książkę o tym samym tytule.

to warto wiedzieć

rodzaj literacki: epika
gatunek literacki: powieść obyczajowa

Stowarzyszenie Umarłych Poetów możemy nazwać również powieścią młodzieżową dedykowaną młodemu czytelnikowi i poruszającą ważne dla niego tematy.

czas akcji: akcja rozgrywa się podczas kilku miesięcy roku szkolnego (1959 r.)
miejsce akcji: Akademia Weltona w stanie Vermount (USA)
narracja: narrator wszechwiedzący, wypowiada się w trzeciej osobie

złote zasady Akademii Weltona

Tradycja, Honor, Dyscyplina i Doskonałość - oto hasła wyszyte złotą nicią na sztandarze Akademii Weltona, same w sobie dobre i godne naśladowania, jednak w Akademii stały się odzwierciedleniem bezdusznego systemu edukacji. Od uczniów oczekuje się ślepego posłuszeństwa i zaangażowania, ogromnej pracowitości i doskonałych wyników w nauce. Niestety nie wymaga się samodzielnego myślenia, wyrażania siebie i swoich potrzeb, realizowania swoich planów i spełniania marzeń. Uczeń Akademii Weltona jest zaprogramowany na sukces w dziedzinie, którą wybrali dla niego rodzice i nauczyciele.

charyzmatyczny profesor Keating

Ekscentryczny John Keating, nowy nauczyciel języka angielskiego w Akademii Weltona, zna doskonale jej realia, ponieważ sam jest absolwentem tej szkoły. Wraca do Akademii w nowej roli, aby wnieść w jej mury powiew świeżości, zaszczepić w swoich uczniach miłość do poezji, przekazać im mądrość starożytnych zawartą w słowach Carpe diem! (Chwytaj dzień! ciesz się chwilą). Wreszcie zachęcić ich do samodzielnego myślenia, do podejmowania własnych decyzji i stanowienia o swoim życiu i swojej przyszłości. John Keating jest nietypowym nauczycielem, jego metody na początku budzą w uczniach zdziwienie i niepokój. Nie wiedzą czego mają się spodziewać po tym dziwnym nauczycielu, który przemawia do nich stojąc na biurku lub każe im wyrywać kartki z podręcznika. Jednak z każdą kolejną lekcją przekonują się, jak istotne i ważne jest to co przekazuje im nauczyciel. Dzięki niemu młodzi ludzie powoli odkrywają swoją tożsamość, zaczynają rozumieć czego tak naprawdę pragną oni sami, a nie ich rodzice i nauczyciele. Reaktywują Stowarzyszenie Umarłych Poetów sekretny związek, do którego kiedyś należał Keating. Potajemne spotkania to czas na odkrywanie poezji, jej mocy i wpływu na życie młodych ludzi, to również czas niezgody i buntu przeciwko dorosłym, którzy układają im życie oraz czas dojrzewania, pierwszych fascynacji i miłości.

przyjaźń

Stowarzyszenie Umarłych Poetów to również opowieść o przyjaźni, o grupie młodych chłopców, którzy "skazani" na życie w murach Akademii Weltona budują swój mikroświat, dzięki któremu łatwiej im przetrwać w zimnym i bezdusznym świecie Akademii. Chłopcy powierzają sobie swoje tajemnice, razem ryzykują, gdy postanawiają wzbudzić do życia dawne Stowarzyszenie Umarłych Poetów, wspólnie przeżywają swoje porażki i sukcesy. Chłopcy spędzają ze sobą każdą wolną chwilę. Czytając poezję i prowadząc dyskusje na ważne życiowe i filozoficzne tematy jeszcze bardziej się do siebie zbliżają. Tajne spotkania umacniają tę więź i pozwalają im odnaleźć sens swojego życia. Wiedzą, że mogą na siebie liczyć i są gotowi wzajemnie spieszyć sobie z pomocą. Do ścisłego grona należą: Neil Perry, Todd Anderson, Knox Overstreet, Charlie Dalton. W spotkaniach Stowarzyszenia biorą udział również Meeks i Pitts oraz Richard Cameron (ten, który nie zawaha się podpisać donosu na profesora Keatinga po samobójczej śmierci Neila Perrego, aby ocalić własną skórę).

autorytet

Stowarzyszenie Umarłych Poetów to również opowieść o przyjaźni, która rodzi się między uczniami i ich nauczycielem (mistrzem), o więzi, która mimo że przerwana tragicznymi zdarzeniami będzie trwała całe życie w głowach i sercach uczniów profesora Keatinga. A jest to możliwe, ponieważ Keating okazał się dla swoich uczniów prawdziwym autorytetem. Osobowością, która wywarła trwały wpływ na ich życie, która zaszczepiła w nich zasady i wartości, będące podwaliną ich przyszłych decyzji. To właśnie nazywamy siłą autorytetu. Pozytywny wpływ ludzi, których nazywamy prawdziwymi autorytetami nie ustaje nawet jeśli zmieniają się okoliczności.

Istnieją [...] ludzie obdarzeni autorytetem charyzmatycznym, których naprawdę potrzebujemy. Nie są oni przywódcami politycznymi, lecz, by tak rzec, strażnikami, przewodnikami czy pomocnikami. Mogą być nauczycielami, ale nauczycielami szczególnego rodzaju: mistrzami raczej niż nauczycielami w sensie zwyczajnym. [...] Potrzebujemy takich nauczycieli, bo jest w naszej duszy coś, co na zawsze pozostaje w kondycji dziecięcej, w niedojrzałości: chcielibyśmy uwolnić się od odpowiedzialności, mieć obok kogoś, kto za nas podejmie decyzję, a przynajmniej uczy nas, cośmy powinni zrobić. Tęsknimy zatem za mistrzem, a jeśli go nie ma, czujemy się wystraszeni i bezsilni.

Fragment wykładu profesora Leszka Kołakowskiego (wybitnego polskiego filozofa)

I jeszcze jeden utwór o prawdziwym autorytecie, o niezwykłym nauczycielu, który zapada głęboko w pamięć i ciągle jest obecny, chociaż już dawno go nie ma.

Zbigniew Herbert

Pan od przyrody

Nie mogę przypomnieć sobie

jego twarzy

stawał wysoko nade mną

na długich rozstawionych nogach

widziałem

złoty łańcuszek

popielaty surdut

i chudą szyję

do której przyszpilony był

nieżywy krawat

on pierwszy pokazał nam

nogę zdechłej żaby

która dotykana igłą gwałtownie

się kurczy

on nas wprowadził

przez złoty binokular

w intymne życie

naszego pradziadka

pantofelka

on przyniósł

ciemne ziarno

i powiedział: sporysz

z jego namowy

w dziesiątym roku życia

zostałem ojcem

gdy po napiętym oczekiwaniu

z kasztana zanurzonego w wodzie

ukazał się żółty kiełek

i wszystko rozśpiewało się

wokoło

w drugim roku wojny

zabili pana od przyrody

łobuzy od historii

poezja

I wreszcie ten wątek powieści, który cieszył się raczej znikomym zainteresowaniem uczniów. Ale wierzę, że już niedługo to się zmieni. Kiedy odkryjecie piękno poezji, dacie się jej oczarować, poczujecie jej wpływ na wasze odczuwanie i rozumienie świata, kiedy będziecie się nią zachwycać albo oburzać na jej naiwność, wtedy być może sięgniecie również po utwory poetów, których wiersze czytaliście (lub nie :)) w Waszej lekturze.

Obok profesora Keatinga i jego uczniów w powieści "występują" również poeci (a właściwie ich utwory): Walt Whitman (słynny cytat: O Kapitanie, mój Kapitanie), John Keats, Alfred Tennyson, George Gordon Byron, Robert Herrick. Na koniec wiersz tego ostatniego, czytany przez Pittsa podczas pierwszej lekcji profesora Keatinga w Akademii Weltona, w pięknym przekładzie Stanisława Barańczaka. Tym razem przeczytajcie, naprawdę warto!

Do panien, aby czasu próżno nie trwoniły

Robert Herrick

Rwijcie róż pąki, póki młode,

Czas pierzcha w bystrym pędzie:

Kwiat, co dziś stroi się w urodę,

Jutro umierać będzie.

Olśniewająca lampa słońca

Im wyżej w niebie stanie,

Tym bardziej zbliża się do końca

Jej spieszne wędrowanie.

Najlepsza pora to początek,

Gorące, młode lata:

Gdy czas ten minie, życia wątek

Coraz się gorzej splata.

Więc niechaj każda śmiało kocha,

Z weselem nie śmie zwlekać:

Gdy przemknie wiosna życia płocha,

Próżno będziecie czekać.

Przełożył: Stanisław Barańczak

na zakończenie

Carpe diem!

Czyli raz jeszcze:

Rwijcie róż pąki, póki młode,

Czas pierzcha w bystrym pędzie:

Kwiat, co dziś stroi się w urodę,

Jutro umierać będzie.