lekturowy ból głowy - Stepy akermańskie, Adam Mickiewicz

Stepy akermańskie to jeden z sonetów Adama Mickiewicza z cyklu Sonety krymskie. Czysta poezja, która wzbudza zachwyt wśród miłośników twórczości naszego wieszcza. A zatem zapraszam do lektury!

Tekst znajdziecie pon

autor

Krótka notka biograficzna to za mało, aby opowiedzieć o życiu autora, a szczególnie o życiu Adama Mickiewicza. Życiorys naszego wieszcza narodowego jest iście romantyczny tak jak jego utwory i bohaterowie, których powoływał do życia. Przeżył nieszczęśliwą miłość, doświadczył więzienia i zesłania, odbywał liczne podróże, żył na emigracji (z dala od ukochanej ojczyzny), należał do owianego tajemnicą i kontrowersyjnego Koła Sprawy Bożej Andrzeja Towiańskiego, podejmował próby walki o wolną Polskę, a przede wszystkim i nade wszystko tworzył dzieła literackie, będące dowodem jego poetyckiego geniuszu (Dziady cz. II, cz. IV i cz. III, Pan Tadeusz, Konrad Wallenrod i wiele innych)

Dla porządku: Adam Mickiewicz urodził się 24 grudnia 1798 roku w Zaosiu na dawnych ziemiach litewskich. Wychował się w pobliskim Nowogródku. Zmarł 26 listopada 1855 roku w Konstantynopolu. Jego prochy w 1890 roku zostały sprowadzone do Polski i złożone w Krypcie Wieszczów Polskich na Wawelu w Krakowie.

sonet

Stepy akermańskie

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,

Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,

Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,

Omijam koralowe ostrowy burzanu.

Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu;

Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi;

Tam z dala błyszczy obłok - tam jutrzenka wschodzi;

To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu.

Stójmy! - jak cicho! - słyszę ciągnące żurawie,

Których by nie dościgły źrenice sokoła;

Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie,

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.

W takiej ciszy - tak ucho natężam ciekawie,

Że słyszałbym głos z Litwy. - Jedźmy, nikt nie woła.

Sonety krymskie to cykl osiemnastu sonetów autorstwa Adama Mickiewicza, stanowiących opis podróży poety na Półwysep Krymski latem i jesienią 1825. Wiersze napisane zostały w latach 1825–1826, wydane zaś w Moskwie w 1826 roku.

Sonet to utwór poetycki składający się z czternastu wersów podzielonych na dwie strofy czterowierszowe oraz dwie trójwierszowe o określonym układzie rymów. Zazwyczaj pierwszych osiem wersów zawiera część opisową lub narracyjną, zaś sześć ostatnich jest częścią refleksyjną. Sonet swymi korzeniami sięga XIII wieku. Zrodził się we Włoszech, zaś rozwinięty został przez Dantego i Petrarkę.

W ten sposób zbudowany jest sonet Mickiewicza Stepy akermańskie.

4 zwrotki
układ wersów 4+4+3+3
układ rymów: abba, abba, aba, bab
pierwsze dwie zwrotki dłuższe - opisowe, kolejne dwie krótsze - refleksyjne

W Polsce sonety tworzyli m. in. Jan Kochanowski, Mikołaj Sęp - Sarzyński, a także Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Adam Asnyk, Leopold Staff, Antoni Słonimski

pejzaż Krymu

W Sonetach krymskich poeta "maluje" przed nami pejzaż krymskiej przyrody. Po raz kolejny możemy podziwiać kunszt poetycki Mickiewicza i zachwycać się jego władzą nad słowem pisanym. W krótkim utworze uzyskał cały wachlarz efektów poetyckich. Pierwszy z nich to efekt ciszy, co ciekawe uzyskany dzięki nagromadzeniu słów oznaczających ledwie słyszalne dźwięki (szumy, szmery, powiewy) oraz opisowi dźwięków nieosiągalnych dla ludzkiego ucha (na przykład odgłos ocierania się węża o zioła czy kołysanie się motyla na źdźble trawy). Z kolei efekt ruchu zostaje osiągnięty przez zastosowanie dużej liczby czasowników: wpłynąłem, nurza się, brodzi, omijam, szukam, kołysa. Do wrażenia ruchu przyczyniają się również wykrzyknienia i pytania, które dynamizują utwór. Na koniec warto zwrócić uwagę na efekty "malarskie" (część opisowa sonetu), dzięki którym odbieramy utwór Mickiewicza nie tylko uchem, ale również okiem, z łatwością wyobrażając sobie opisany przez poetę pejzaż.

W tak "odmalowanym" pejzażu swojego miejsca poszukuje podmiot liryczny, którego przemyślenia i emocje ujawniają się w dwóch ostatnich strofach (refleksyjnych).

W tym schematycznie rozpisanym poetyckim pejzażu Mickiewicza musi znaleźć się miejsce dla podmiotu lirycznego, z jednej strony zachwyconego krymską przyrodą, a z drugiej przytłoczonego jej ogromem i obcością.

Rozterkę podmiotu lirycznego wyraźnie widać na powyższym obrazku.

Zawieszony między dwoma skrajnymi emocjami podmiot liryczny odczuwa swoją znikomość wobec natury i dojmującą samotność w dalekim kraju.

podmiot liryczny

Schemat przybliżył nam sytuację podmiotu lirycznego zawieszonego między pięknem a obcością przyrody krymskiej. Z naszych ustalań wynika, że podmiot liryczny jest wędrowcem, pielgrzymem, tułaczem. Można w tym miejscu przywołać również łacińskie określenie homo viator (topos człowieka w drodze).

Spróbujmy zdefiniować niektóre z tych określeń i w ten sposób przybliżyć sobie sylwetkę bohatera lirycznego.

tułacz - człowiek niemający stałego miejsca zamieszkania, własnego domu, schronienia; przenoszący się z miejsca na miejsce; wygnaniec;
pielgrzym - osoba odbywająca wędrówkę do miejsc świętych; pątnik;
wędrowiec - osoba wędrująca, zwłaszcza pieszo; turysta, podróżnik, piechur, wędrownik;

Bohater wiersza (podmiot liryczny) ma w sobie cechy zarówno wędrowca (odbywa ciekawą podróż w celu poznania nowych miejsc), tułacza (czuje się zagubiony, nie ma własnego miejsca, nawet w otoczeniu pięknej przyrody tęskni za ojczyzną), jak i pielgrzyma (miejsca, które odwiedza, mają niemal sakralny charakter, co znajduje odbicie w jego przeżyciach). Osobiste przeżycia są dla niego impulsem do snucia refleksji egzystencjalnych na temat człowieka i jego miejsca w świecie. Ma to niewątpliwie związek z uczuciami samego autora zmuszonego do przebywania na emigracji, tęskniącego do ojczyzny.

W wędrówce podmiotu lirycznego można wyodrębnić trzy wymiary:

jest podróżą w przestrzeni (w całym cyklu sonetów "odwiedzamy" z bohaterem lirycznym wiele miejsc na Krymie);
jest podróżą w czasie ( wędrówka zajmuje określony czas; Mickiewicz przebywał na Krymie kilka miesięcy latem i jesienią 1825 roku);
jest podróżą w głąb siebie (obcowanie z przyrodą, wędrówka po dalekiej krainie sprzyja refleksji, zagłębieniu się w swoje odczucia i emocje, potęguje też tęsknotę za bliskimi i oddaloną, o tysiące kilometrów, ojczyzną).

Podczas lektury sonetu nie sposób nie zauważyć, że uczucia bohatera lirycznego ulegają gradacji.

I zwrotka: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu… - zachwyt, oczarowanie człowieka odkrywającego nowe obszary rzeczywistości, poczucie spokoju, radość, uniesienie;

II zwrotka: Już mrok zapada… - niepokój, zagubienie, niepewność;

III zwrotka: Stójmy! – jak cicho! – słyszę… - nadzieja na usłyszenie głosu z Litwy, pocieszenie, marzenie;

IV zwrotka: Jedźmy, nikt nie woła. - rezygnacja, zwątpienie, gorycz, melancholia, powrót do realności;

Narastająca cisza i ciemność (schyłek dnia, nadchodzący wieczór) ukazują gradację uczuć bohatera, są odbiciem jego kondycji psychicznej: od początkowego zachwytu przyrodą stepów podziwianych w pełni dnia, po ogarniający go niepokój z nadejściem wieczoru i w końcu rezygnację , smutek i tęsknotę, gdy zapada noc.

bogactwo języka

Sonety krymskie są bardzo bogate w środki stylistyczne (metafora, epitet, hiperbola, porównanie, oksymoron, wykrzyknienie, onomatopeja), których zadaniem jest oddanie niesamowitości krymskiego krajobrazu oraz złożoności uczuć, jakie towarzyszą bohaterowi lirycznemu. Przyjrzyjmy się niektórym z nich i spróbujmy określić funkcję, jaką pełnią w tekście.

Przykład

przestwór oceanu fale łąk powódź kwiatów ostrowy burzanu

Środek stylistyczny

hiperbole

Funkcja w tekście

powodują, że opisywany świat jawi się jako ogromny, monumentalny, nabiera cech nieskończoności

Przykład

suchy przestwór oceanu wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi falę łąk powódź kwiatów ostrowy burzanu

Środek stylistyczny

oksymoron, porównanie i przenośnie oparte na przeciwieństwach

Funkcja w tekście

tworzą nowe zjawisko, które nie istnieje w świecie realnym – oddają doznania osoby mówiącej, która jedzie po bezkresnym szumiącym stepie, widzi falowanie traw, kępy krzewów i ma wrażenie, że porusza się nie wozem po lądzie, lecz łodzią po wodzie

Przykład

nurza się w zieloność kolorowe ostrowy burzanu gwiazdy – przewodniczki łodzi błyszczy obłok jutrzenka wschodzi błyszczy Dniestr wzeszła lampa Akermanu (latarnia morska na minarecie akermańskiego meczetu lub księżyc) fale łąk szumiących

Środek stylistyczny

przenośnie i epitety

Funkcja w tekście

zwiększają plastykę opisu, oddziałują na zmysł wzroku i słuchu – pobudzają wyobraźnię, oddają dostojeństwo i piękno natury

Przykład

słyszę ciągnące żurawie słyszę kędy się motyl kołysa na trawie kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła

Środek stylistyczny

wyrazy dźwiękonaśladowcze

Funkcja w tekście

nagromadzenie głosek syczących, dzięki czemu powstaje wrażenie szeptu, szmeru

orientalizm

Przy omawianiu Sonetów krymskich w szkole zwykło się wspominać o orientalizmie, czyli o fascynacji twórców romantyzmu kulturą, filozofią, obyczajami wschodnimi, egzotyką tamtych rejonów (językiem, kuchnią, religią, a także przyrodą). Orientalizm to częsty motyw literatury romantycznej, zarówno europejskiej, jak i polskiej. Autorzy pozostając pod wpływem zachwytu kulturą Wschodu sytuowali postaci swych dzieł w odległych krainach, wprowadzali motywy związane z kulturą Wschodu, kreując tym samym tajemniczych i niezwykłych bohaterów.

To, co powiedzieliśmy sobie o Stepach akermańskich to kropla w morzu możliwych tropów interpretacyjnych. Zresztą dotyczy to każdego wybitnego utworu poetyckiego. W tym tkwi piękno i urok poezji. Słyszymy te same słowa, które dla każdego z nas znaczą coś innego. Szczególnie dotyczy to utworów mocno nacechowanych emocjonalnie, a do takich niewątpliwie należą Stepy akermańskie. Zachęcam Was do zapoznania się z pozostałymi sonetami z cyklu Sonety krymskie. Warto!